Khi trụ sở thừa trở thành trường học
Dân số cơ học tăng nhanh. Quỹ đất dành cho giáo dục lại khan hiếm ở những phường đông dân. Bài toán không chỉ là xây thêm mà còn là tìm đúng vị trí để mỗi mét vuông phục vụ được nhiều nhất.
Trụ sở UBND tỉnh Hậu Giang (cũ) dự kiến được mời gọi làm cơ sở của trường đại học - Ảnh: LÊ DÂN
Khi một trụ sở công vụ không còn phù hợp công năng cũ, ý tưởng chuyển thành trường học xuất hiện như lối ra khả thi. Điều này giúp tiết kiệm thời gian giải phóng mặt bằng, giảm chi phí xã hội và đưa dịch vụ 
Trung tâm hành chính - chính trị tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũ (phường Bà Rịa, TP.HCM) rộng gần 20ha đáp ứng điều kiện của môi trường giáo dục - Ảnh: A LỘC
Lợi ích của mô hình chuyển công năng thể hiện rõ ở hai điểm. Thứ nhất là thời gian. Một thửa đất công đã có hạ tầng tiếp cận, đã có mạng lưới điện, nước, thường nằm trong bó quy hoạch hiện hữu. Điều này giúp rút ngắn chuỗi chuẩn bị, từ thẩm định, thiết kế đến khởi công.
Thứ hai là công bằng tiếp cận. Khi trường nằm gần nhà, học sinh bớt thời gian di chuyển, phụ huynh bớt gánh lo. Những khu phố từng là điểm nóng tuyển sinh sẽ hạ nhiệt vì nguồn cung lớp học được đưa đến đúng nơi cần nhất.
Cách làm quyết định thành bại. Điểm khởi đầu nên là một báo cáo kỹ thuật ngắn gọn nhưng chặt chẽ. Diện tích đất có sử dụng sạch không. Mật độ xây dựng dự kiến bao nhiêu. Các lối ra thoát hiểm bố trí thế nào. Giờ cao điểm phân luồng ra sao. Cây xanh và công trình phụ trợ đặt ở đâu để chống ngập và giảm nhiệt.
Mỗi câu trả lời rõ giúp người dân hình dung được tương lai của nơi mình sống. Niềm tin đến từ sự minh bạch đó. Khi đã tin, cộng đồng sẵn sàng đồng hành, thậm chí góp ý và xã hội hóa một số hạng mục như thư viện mở hay sân thể thao dùng chung.
Kinh nghiệm quốc tế gợi nhiều bài học thiết thực. Ở Anh, giai đoạn mở nhanh các trường tự chủ, nhiều cơ sở tạm đã được dùng trước khi có địa điểm lâu dài. Bài học ở đây không phải nhân rộng cơ chế tự chủ mà là kỷ luật chất lượng trong thời kỳ quá độ.
Tìm đáp số hiệu quả cho hàng ngàn trụ sở dôi dưĐỌC NGAYNếu buộc phải dùng cơ sở sẵn có, phải kiểm định an toàn nghiêm ngặt và đặt thời hạn di dời sang cơ sở chuẩn ngay khi đủ điều kiện.
Điều này giúp tăng tính linh hoạt nhưng không nới tay với chuẩn mực.
Việt Nam có thể ứng dụng tinh thần đó khi chuyển trụ sở dôi dư. Cơ sở nào đủ chuẩn thì thành trường vĩnh viễn. Cơ sở nào chỉ tạm đáp ứng thì ghi rõ thời hạn nâng cấp và lộ trình hoàn thiện.
Nhật Bản cho thấy một hướng tiếp cận khác. Xã hội già hóa khiến nhiều trường phải đóng cửa. Chính quyền đã lập sổ tay thực hành tái sử dụng cơ sở giáo dục, kết nối nhu cầu của tổ chức cộng đồng, doanh nghiệp xã hội và cư dân. Điều bổ ích với ta là cách họ tổ chức công khai, tiêu chí rõ ràng, ai cũng biết vì sao nơi này được chọn, nơi kia chưa.
Một số người lo ngại xung đột giữa ưu tiên giáo dục và nhu cầu tạo nguồn thu từ tài sản công. Thực ra hai mục tiêu không đối nghịch. Nếu dùng đúng chỗ, tài sản công sinh lợi ích công bền vững.
Một ngôi trường vận hành tốt làm tăng chất lượng sống, nâng giá trị khu dân cư, giảm chi phí xã hội ẩn như kẹt xe giờ đón trả. Ngân sách không mất đi mà được bồi đắp theo cách khác. Lợi ích tính theo vòng đời công trình. Mỗi khóa học sinh trưởng thành là một vòng lợi ích hoàn tất.
Từ góc nhìn pháp lý cơ chế hiện hành đủ để làm miễn là quyết tâm đủ mạnh. Chủ trương sắp xếp tài sản công cho phép lựa chọn phương án tối ưu. Quy hoạch đô thị và quy hoạch giáo dục là hai mục tiêu phải khớp.
Người dân không đòi hỏi cao siêu. Họ muốn con có chỗ học tử tế, gần nhà, môi trường an toàn. Chính quyền muốn quản trị hiệu quả, công khai, đúng pháp luật. Doanh nghiệp muốn tham gia vào những dự án có ích và có cơ chế rõ.
Ba mong muốn này có điểm gặp nhau. Chuyển trụ sở thừa thành trường học chính là điểm gặp. Hãy bắt đầu từ những khuôn viên sẵn có và đủ chuẩn. Hãy công bố lộ trình bằng ngôn ngữ dễ hiểu. Hãy để tiếng trống trường đầu tiên vang lên trong thời hạn đã hứa. Khi điều đó xảy ra, ta sẽ thấy một quyết định đúng đắn có thể tạo ra nhiều lớp giá trị hơn những gì con số thể hiện.
Đề xuất chuyển khu trụ sở cũ 3,2ha ở phường Thới An tại TP.HCM thành trường liên cấp là cách làm lợi dân, dùng đúng tài sản công và kịp thời giải cơn khát trường lớp ở nơi dân cư tăng nhanh.
Đây là minh chứng cho việc vận dụng linh hoạt nhưng đúng pháp luật, biến thừa thành đủ, biến tài sản đang nằm chờ thành nguồn lực phục vụ dân sinh. Nếu thực hiện tốt, đây sẽ là mô hình mẫu đáng để các địa phương học tập và nhân rộng.
Trường lớp năm học mới: Đẩy mạnh xã hội hóa, ưu tiên trụ sở dôi dư