Ông Omar Yaghi, một trong ba người đoạt giải Nobel Hóa học 2025 - Ảnh: UC Berkeley
Hãy tưởng tượng con người đi lại giữa sa mạc, mang theo thiết bị nhỏ trên cổ tay thu thập nước từ bầu khí quyển khô cằn, tạo ra nước uống bất cứ khi nào cần. Sẽ không ai chết khát. Quá trình này thực sự sẽ khiến sa mạc nở hoa - một cụm từ từng được dùng để châm ngòi chiến tranh. Đó chính là giấc mơ của Omar Yaghi, nhà hóa học vừa được trao giải Nobel 2025.
Từ đứa trẻ tị nạn đến đỉnh cao khoa học
Sinh năm 1965 tại Jordan trong một gia đình tị nạn Palestine, Yaghi là đứa trẻ trầm tính và tò mò, lớn lên trong cảnh nghèo khó, phải sống chung phòng với đàn gia súc. Nhà không có điện hay nước máy. Cha ông chỉ học hết lớp sáu, còn mẹ thì không biết đọc biết viết. Nhưng cha mẹ dành "từng phút giây cho con cái và việc học hành của chúng, vì họ coi đó là cách để thoát khỏi những tình cảnh khó khăn".
(từ trái sang): GĐ VNU-HCM Phan Thanh Bình, GS.VS Nguyễn Văn Hiệu, GS Yaghi, TS Phan Anh, Ông Đào Trung Giang. Ảnh chụp năm 2010 tại tiền sảnh Nhà điều hành ĐHQG-HCM. Chuyến thăm của GS Yaghi chuẩn bị cho việc thành lập Tring tâm MANAR tại ĐHQG-HCM - Ảnh (tư liệu): HOÀNG DŨNG
Ở tuổi 15, Yaghi rời Jordan sang Mỹ. Vào thời điểm đó, chàng trai trẻ đã say mê các cấu trúc phân tử sau khi bị thu hút bởi những hình ảnh "khó hiểu nhưng hấp dẫn" trong một cuốn sách. "Tôi đã yêu chúng, thậm chí trước khi tôi biết chúng là các phân tử", Yaghi nói.
Ông bắt đầu học tại một trường cao đẳng cộng đồng ở phía bắc New York, tự kiếm sống bằng nghề đóng gói hàng tạp hóa và lau sàn nhà.
Ông Yaghi ca ngợi hệ thống trường công lập của Mỹ và nhấn mạnh rằng giáo dục được tài trợ công là chìa khóa cho sự nghiệp của ông.
"Sự công nhận này thực sự là minh chứng cho sức mạnh của hệ thống trường công lập tại Mỹ, nơi đón nhận những người như tôi, những người có hoàn cảnh khó khăn, là người tị nạn, cho phép bạn làm việc chăm chỉ và tạo sự khác biệt", ông Yaghi cho biết.
Thành tựu của ông bao gồm việc lãnh đạo một nhóm nghiên cứu chiết xuất nước từ không khí sa mạc ở bang Arizona, công trình đã nhận được hơn 250.000 trích dẫn. Ông nói với Quỹ Nobel rằng "khoa học là sức mạnh cân bằng vĩ đại trên thế giới", cần gìn giữ, "đừng đánh mất nó".
Ông Yaghi tin vào khoa học như nguồn lực đem lại sự bình đẳng, ai có tài năng sẽ vươn lên đúng với vị trí của mình. "Người thông minh, người tài năng, người có kỹ năng tồn tại ở khắp mọi nơi", ông nói. "Đó là lý do tại sao chúng ta nên tập trung vào công việc phát huy tiềm năng của họ bằng cách cung cấp cơ hội".
Giáo sư Omar Yaghi chụp hình tại phòng thí nghiệm ở Đại học California, Berkeley - Ảnh: REUTERS
Hãy để trẻ theo đuổi đam mê
Nhưng những giấc mơ khoa học của Yaghi đã đi ngược lại mong muốn của cha mẹ, những người muốn ông trở thành bác sĩ hoặc kỹ sư.
Sau khi đoạt giải Nobel, ông chia sẻ về một quá trình văn hóa thường thấy ở Trung Đông, nơi cha mẹ áp đặt con cái theo đuổi những nghề nghiệp có thể không phải là điều chúng thực sự mong muốn. Từ đây, ông khuyên rằng cha mẹ nên cho phép con cái khám phá ước mơ và để chúng theo đuổi bất kỳ nghề nghiệp nào chúng muốn.
"Câu chuyện của Yaghi không chỉ nói về một nhà khoa học nhìn xa trông rộng. Đó là câu chuyện của nhân loại trong hành trình tìm kiếm sự sinh tồn. Đồng thời cũng là câu chuyện về một chàng trai Ả Rập trẻ được tự do theo đuổi ước mơ của chính mình, chứ không phải những ước mơ mà nền văn hóa rực rỡ của anh đôi khi áp đặt", nhà báo Ray Hanania, cựu phóng viên chính trị và chuyên gia bình luận từng đoạt giải thưởng của Tòa thị chính Chicago, viết trên Arab News.
Lễ trao bằng GS danh dự của ĐHQG-HCM cho GS Yaghi sáng ngày 12-12-2011 - Ảnh (tư liệu): HOÀNG DŨNG
Văn hóa giáo dục này nghe sao giống các bậc cha mẹ Việt Nam quá. Tiếp xúc với người Pháp, các bậc cha mẹ nhìn thấy những nghề như bác sĩ, dược sĩ, kỹ sư là danh giá và đem lại sự bảo đảm vững chắc. Cái tâm lý ấy đã ăn sâu vào tiềm thức xã hội cả trăm năm qua.
Gần đây xuất hiện thêm trào lưu "học gì kiếm tiền nhiều và nhanh nhất". Nhưng khoa học đòi hỏi óc tò mò và dám theo đuổi ý tưởng hàng chục năm, như Albert Einstein, hay Katalin Karikó - người đã góp phần cứu nhân loại trong thảm họa COVID-19 bằng mRNA để bào chế loại vắc xin hiệu nghiệm.
Hy vọng câu chuyện của nhà khoa học Omar Yaghi góp phần đẩy lùi thành kiến cho các bậc phụ huynh để mở đường cho con mình hướng đến những chân trời mới phong phú và đúng với bản chất, niềm khao khát của chúng. Điều đó cũng sẽ làm cho xã hội giàu có thêm về tinh thần, văn hóa cũng như vật chất.
Omar Yaghi - Từ thân phận tị nạn đến giải Nobel
Omar Yaghi sinh năm 1965 tại Amman, Jordan, trong một gia đình tị nạn Palestine nghèo khó, phải sống chung phòng với gia súc. Cha ông chỉ học hết lớp 6, còn mẹ thì mù chữ.
Năm 15 tuổi, ông sang Mỹ, theo học tại một trường cao đẳng cộng đồng ở New York và tự trang trải cuộc sống bằng việc đóng gói hàng tạp hóa, lau sàn.
Từ khởi đầu gian khó ấy, ông trở thành nhà hóa học tiên phong, là 1 trong 3 người đoạt giải Nobel Hóa học năm 2025. Ông tin rằng khoa học là "lực bình đẳng hóa", nơi tài năng được công nhận bất kể nguồn gốc hay xuất thân.
Nobel Hóa học 2025 vinh danh khung kim loại - hữu cơ
